قوم لر ؛ از اصیل‌ترین اقوام باستانی

فرهنگ، هنر و آداب و رسوم هر قوم تمایزهای آن با سایر اقوام را مشخص می‌کند و دقیقاً همین تمایزهاست که هر قوم را برای آشنایی و مطالعه جذاب می‌کند.قوم لر از مهمترین اقوام ایران است که در گستره‌ای از رشته کوه‌های زاگرس تا جلگۀ خوزستان و مرکز ایران به زندگی کوچ رویی و یکجانشینی خود ادامه می دهد. لرها ایلات و  انشعابات زیادی دارند. ما پیش از این مطلبی را به ایل بزرگ بختیاری اختصاص داده بودیم. حال در این مطلب قصد داریم که مردم لر را به صورت کلی‌تر بررسی کنیم. پس با سفرزون همراه باشید.

تقسیم‌بندی لرها

قوم لر را به دو بخش لر بزرگ و کوچک تقسیم می کنند. لر بزرگ از ایل بزرگ بختیاری و طوایف ممسنی و بویر تشکیل می شوند و منظور لر کوچک از مردمان لر ساکن در لرستان، همدان و بخش هایی از ایلام اند.

این تقسیم بندی پیشینه ای ی دارد که اندک اندک به تقسیم بندی های قوم شناختی نیز راه یافته است. مناطق لر کوچک در دورۀ قاجار به دو بخش پیشکوه و پشتکوه تقسیم شدند که رود سیمره نقطۀ مرزی آن به شمار می‌آمد. منظور از پیشکوه استان لرستان و مناطق لر نشین در استان‌های همدان بود و منظور از پشت کوه مناطق لر‌نشین استان ایلام امروز.

خواستگاه و پیشینه

امروز مردم­شناسان قوم لر را از اقوام ایرانی به شمار می‌آورند. زبان، آئین‌ها و هنجارهای فرهنگی-اجتماعی این قوم نشان می‌دهند که قطعاً آنان یکی از اقوام ایرانی‌اند. مناطقی که امروز قوم لر در آن ساکن‌اند، پیش از استیلای ایرانی‌ها، محل ست و حوزه فرهنگی کاسی ها، عیلامی‌ها یا دیگر اقوام آسیایی بوده است. با حضور ایرانی‌ها در این منطقه، سکاها و مادها بر نواحی شمالی این منطقه و پارس‌ها در نواحی جنوبی و جنوب شرقی آن قدرت را به دست گرفتند و صاحب نفوذ شدند.

وجه تسمیه

علت نام‌گذاری این قوم به «لر»، دقیقاً مشخص نیست، اما آنچه از زبان و رفتارهای آئینی و ساختار اجتماعی قوم لر برداشت می‌شود، نشان می دهند که این قوم، اصالتاً ایرانی بوده که در گذر زمان با دیگر اقوام ایرانی و غیر ایرانی داد و ستدهای فرهنگی و حتی نژادی داشته است. بر پایۀ نظراتی که در منابع کهن آمده و تحلیل هایی که از این منابع شده است، می توان دو نظر کلی را برای نام‌گذاری این قوم بیان داشت:

۱. لر واژه‌ای‌ست ایرانی که با لهراسب ارتباط دارد و احتمالاً نام شخصی بوده باشد.

۲. لر برگرفته شده از نام مکانی است که در محدودۀ زاگرس قرار داشته است.

زبان لری

گویش‌های زبان لری نزدیک‌ترین گویش‌های ایرانی به زبان فارسی هستند. زبان لری همانند زبان فارسی نواده‌ای از زبان پارسی میانه است و واژه‌های آن همانندی بسیاری با فارسی دارد. ریشه زبان‌های ایرانی لری (بختیاری، خرم‌آبادی) مانند زبان فارسی به پارسی میانه (پهلوی ساسانی) و از طریق پارسی میانه به پارسی باستان (زبان هخامنشیان) برمی‌گردد. ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد که چیرگی زبان‌های ایرانی در منطقه کنونی لرستان در تاریخ باستان از سوی ناحیه پارس صورت گرفته و نه از سوی ناحیه ماد. زبان‌شناسانی دیگر لری را یک پیوستار زبانی از گویش‌های ایرانی جنوب غربی بین گونه‌های فارسی و کردی دانسته‌اند. سکندر امان‌اللهی دربارهٔ زبان مردم لرستان می‌گوید: «بیشتر لرهای لرستان به لهجه‌ای ایرانی که به نام لری شناخته می‌شود سخن می‌گویند با این حال نزدیک به نصف لرهای استان لرستان به لکی، لهجهٔ دیگر ایرانی سخن می‌گویند. لهجه لری به فارسی نزدیک‌تر است درحالی که لکی به کردی نزدیک‌تر می‌باشد.»

شباهت لرها با قوم کرد

در دورۀ اشکانی و ساسانی به همه مردمانی که در نواحی کوهستانی زاگرس و جنوب آن زندگی کوچرویی و معیشتِ متکی بر دام داشتند و به جنگاوری مشهور بودند، «کُرد» یا «گُرد» می‌گفتند. این نام‌گذاری رویکردی عام داشت و مطلقاً مقصودش «قوم کرد» که امروز شناخته می‌شود، نبوده است. در اذهان عمومیِ لرها، آن‌ها خود را برادر کردها می‌دانند زیرا چه از لحاظ نوع رقص، موسیقی، زبان و… بین آن‌ها شباهت‌های بسیاری وجود دارد.

پوشش قوم لر

پوشاک مردم لر به‌طور کلی یکسان است که در برخی موارد تفاوت‌هایی میان ایل‌های مختلف وجود دارد. مردان لر به‌طور کلی لباسی یکسان می‌پوشند که متشکل از یک کلاه نمدی، یک پیراهن به همراه جلیقه و شلواری که به‌طور معمول بلند و آزاد است. کلاه مردان لر از پشم تهیه شده و معمولاً در رنگ‌های سیاه و قهوه‌ای می‌باشد. چوقا پوشش مردان لر است که به رنگ‌های مختلف در میان ایل‌های مختلف به کار گرفته می‌شود. چوقا در لرهای ساکن استان لرستان کمتر و در میان بختیاری‌ها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیراهن مردان لر یقه‌ای به صورت مستقیم با دکمه‌ای در سمت راست یقه بوده‌است. شلوار یا به لری پاپوش با یک کمربند چرم یا اُرسی بزرگ به دور کمر بسته می‌شود. کفش مردم لر گیوه است.

حجاب در میان ن لر مرسوم نیست. پیراهن ن لر یک پیراهن با آستین‌های بلند همراه با یک دامن بلند است. پوشش سر ن لر در ایل‌ها مختلف متفاوت است. در میان ن لر ساکن شمال (لرستان) پوشش سر نوعی پارچه است که به دور سر به روشی خاص پیچیده می‌شود اما در میان ن ایل‌های جنوب (بختیاری‌ها) پوشش سر ن نوعی روسری کوچک است. رنگ لباس ن لر رنگ‌های شاد و مختلف است به جز به هنگام عزا و سوگواری.

موسیقی لری

بی شک موسیقی هر قوم بخشی از فرهنگ و هویت آن ملت و نماینده احساسات، آرزو‌ها، عقاید و سنت‌های آن‌هاست. موسیقی لری از زمینه و پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر برخوردار است. آثار موسیقی لری از جهت محتوا و درون‌مایه به هفت بخش تقسیم می‌شوند: حماسی، عاشقانه، سوگواری، کار، طنز، مذهبی و معرفی طبیعت. از ابزار آلاتی که بیشتر در موسیقی قوم لر استفاده می‌شود و باعث  تمایز موسیقی این خطه از کشور  می‌گردد می‌‌توان به سازهای کمانچه، سرنا، دهل، تنبک و تنبور اشاره کرد.